фон

Balalarnen nasıl etip munasebet qurmaq.

Soñki onyıllar içinde ruhiyatçılar pek çoq acayip keşifler yaptılar. Olardan birisi – bala şahsiyetiniñ inkişafı içün munasebet üslübiniñ manası aqqında. Balağa munasebet ğıda qadar kerekli olğanı, artıq, tartışılmaz bir aqiqat oldı. Eksiksiz ğıdalama ve yahşı tıbbiy baqım alğan, amma devamlı sürette büyüklernen munasebet bağı olmağan balaçıq tek ruhiy ceetten degil de, bedence de yaramay inkişaf ete: o, ösmey, aza, ayatqa nisbeten merağını coya. "Problemli", "ağır", "söz diñlemegen" ve "imkânsız" olğan balalar "kompleksleri olğan balalar", "qorqutılğan", ya da "bahtsız" balaçıqlar  – er vaqıt ailede doğru şekilde qurulmağan  munasebetlerniñ neticesidir.

        Ağır balaçıqlar meselesi boyunca psihologik yardım içün muracaat etken ana-babalarnıñ çoqusı, balalıqta öz ana-babalarınen zıddiyet yaşağan insanlardır.

        Mütehassıslar, ana-babalarnıñ arasında olğan munasebetlerniñ üslübi ister-istemez balanıñ psihikasında "yazılğanını" neticesine keldiler. Bu adise pek erte, daa mektep çağından evel başlana ve, elbette ki, añsız ola. Büyügen soñ, insan bu munasebetler üslübini tabiiy bir al olaraq tekrarlay. Böyleliknen, munasebetler üslübi nesilden nesilge içtimaiy miras olaraq aqtarıla. Yani ana-babalarnıñ ekseriyeti öz balalarını, olarnı balalıqta terbiye etkenleri kibi terbiyeleyler. Balaçıqlarnen yahşı munasebetlerni nasıl etip qurmaq? Nasıl etip bala büyük insannıñ sözüni diñlegenini asıl etmek? Munasebet pek kerginleşken soñ, onı nasıl etip tüzetmek? Bu suallerge beraber cevap bermege, em de ana-babalar ve balalar arasında munasebetlerni qurmaqnı ögrenmege tırışacaqmız.

Ruhiyatçı – психолог

Problemli balalar – проблемные дети

Ağır balalar – тяжёлые дети

Söz diñlemegen balalar – непослушные дети

İmkânsız balalar – невозможные дети

Kompleksleri olğan balalar – дети с комплексами

Qorqutılğan balalar – забитые дети

Bahtsız balalar – несчастные дети

        Birinci ders. Şartsız qabul etme.

Bizim sistematik derslerimizni başlap, sizni umumiy bir printsip ile tanıştırmaq isteyim. Bu printsipke riayet etilmese, balalarnen munasebetlerni tüzetmege yönelgen bütün ıntıluvlar muvafaqiyetsiz olur. İşte, bu madde bizim başlanğıçımız olacaq. Bu printsip – şartsız qabul etme. Şartsız qabul etme ne demek? Balanı şartsız qabul etmek – demek ki, o dülber, aqıllı, istidatlı, alâ oquğan, yardımcı ve ilâhre olğanı içün degil de, onı öylesine, tek BAR olğanı içün sevmektir! Çoqusı allarda ana-babalardan oğlu ya da qızına hitaben böyle sözlerni eşitmege mümkün: "Eger sen yahşı oğlançıq (qızçıq) olsañ, men seni severim". Balaçıqlarğa qarşı pek keniş qıymet kesme munasebetlerniñ sebebi – mukâfat ve ceza – esas terbiye vastaları olğanı inançta saqlıdır. Amma balanı ne qadar çoq sögseler, o qadar da o bala beter ola. Ne içün böyle ola? Çünki balanı terbiyelemek – bu köpeçikke emirlerniñögretmesi degildir.

        Psihologlar tarafından isbat etildi ki, sevilmek, bir de bir insanğa ait olmaq, yani başqasına kerekli olmaq – bu fundamental insan ihtiyaclarından biridir. Bu ihtiyacnıñ qanaatlendirüvi – normal bala inkişafınıñ zaruriy şartıdır. Bu ihtiyac balağa o siz içün qıymetli, müim, sizge pek kerekli, ya da pek yahşı bala olğanını aytqanıñızda qanaatlendirile.

        Böyle bildirmeler küleryüzlü baqışlarda, şefqatlı toqunmalarda, ya da "Sen bizde bar olğanına men pek sevinem", "Seni körgenime pek quvanam", "Men seni sevem", "Sen evde olğanda menim içün büyük quvanç", "Biz beraber olğanımız vaqıtta men özümni pek yahşı duyam"… sözlerde buluna. Elbette ki, bütün bu areketler ana-babalar öz balalarına iç bir vaqıt açuvlanmaycaq manasına kelmey. Öz menfiy duyğularını saqlamağa ve içinde toplamağa kerekmey. Bu duyğularnı ifadelemege, amma hususiy bir şekilde ifadelemege kerek. Balanıñ belli bir areketlerini begenmemek mümkün, amma bütünley balanı begenmemek doğru degildir. Balanıñ areketlerini yaramay tanımaq mümkün, amma onıñ duyğuları ne qadar istenilmegen ya da "musaade etilmegen" körünse de, olarnı yaramay tanımaq olmaz.

Balanıñ yapqan areketlerinen muntazam sürette memnüniyetsizlik olmamaq kerek, çünki neticede bu balanı qabul etmeme duyğusına çevirile bilir.

Öylesine – просто так

İstenilmegen – нежелательными

Musaade etilmegen – непозволительными

Zaruriy şartıdır – необходимое условие

İhtiyacnıñ qanaatlendirüvi – удовлетворение потребности

Qanaatlendirile – удовлетворяется

Ekinci ders. Ana-babalarnıñ  yardımı.

Siziñ balañız bir de bir şey ögrene. Umumiy netice bir qaç şahsiy neticelerden ibaret olacaq. Olardan dört danesini qayd eteyik.

        Birinci, eñ belli netice – balanıñ menimsegen bilgisi, ya da qazanğan qabiliyeti.

        Ekinci netice pek belli olmağan neticedir – bu umumiy oquma qabiliyetiniñ qazanması, yani öz-özüni ögretmek.

Üçünci netice – dersten soñ emotsional teessurat: öz bilgilerinden memnün olmaq, ya da memnün olmamaq, emin olmaq, ya da emin olmamaq.

Dörtüncineticesizdersteiştiraketkenolsañız, siziñ munasebetleriñizdeqalğaniz. Mındakineticedeyadamüsbet (biri-biriñizdenmemnünqalmaq), yadamenfiy (biri-biriñizdenmemnüniyetsizlikdaadaziyadeoldı) olabile.

Daimaaqılıñızdatutıñızki, ana-babalarnıñbuneticelerarasındatekbirincineticegeyönelmetelükesibargrendiñmi? oqudıñmı?). İç bir vaqıt qalğan üç neticeni unutmañız. Olar daa da müimdir! Böyleliknen, eger siziñ balañız kübiklerden hucur "saray" yapsa, ya da kesertkige oşağan köpeçik yapsa, qıyış-qunğır yazı ile yazsa, ya da bir de bir film aqqında beceriksiz tarif etse, amma bu daqqada areketine avesli ve diqqatlı olsa – balanı tenqit emeñiz ve doğurtmañız. Eger siz onıñ işine samimiy meraq kösterseñiz, sizge de, oña da pek kerek olğan biri-biriñizge sayğı ve biri-biriñizni qabul etme duyğularıñız quvetleşecek. Eger bala yardım soramasa, onıñ yapqan işine kirişmeñiz. Eger siz kirişmeseñiz, demek ki, siz oña böyle sözler aytasıñız: "Er şey yerinde! Sen er şeyni becerirsiñ!". Eger bala qıynalsa ve o siziñ yardımıñıznı  qabul etmege azır olsa, mıtlaqqa oña yardım etiñiz.

Böyle bir alda, tek bala yapıp olamaycaq işni özüñizge alıñız, qalğan işni balanıñ özü yapsıñ!

hucur – странный

kesertki – ящерица

                                                      

        Üçünci ders. Öz-ara munasebetlerniñ qıyınlıqları ve zıddiyetleri.

        Çoqusı mecburiy işlerni bala endi menimsedi. O, yengilliknen dağılğan oyuncaqlarnı qutuğa toplay, yatağını yığıştıra, ya da kitaplarnı aqşamdan çantasına qoya. Amma bütün bu işlerni o inatlıqnen yapmay. Er şey balañıznıñ "söz diñlememekniñ" sebeplerine bağlı. Belkim, siz onen keçmege kerek olğan bütün yolnı daa keçmediñiz. Sizge köre, oña bir özüne oyuncaqlarnı yerli-yerine qoymağa qolaydır. Amma eger o sizge "kel beraber yapayıq" rica etse, bu boşuna degildir. Belkim, oña özüni bir tertipke qoymaq ağır, ya da oña siziñ iştiragiñiz, maneviy yardımıñız kerek.

Çoqusı allarda menfiy inatlıq ve red etüvniñ tamırı menfiy qayğıruvlarğa aittir. Bu balanıñ şahsiy problemi ola bile, amma çoqusı allarda bu mesele siziñ ve balanıñ arasında, siziñ munasebetleriñizde peyda ola. Eger siziñ balañıznen munasebetleriñiz çoqtan kerginleşken olsa, bir usulnı qullanıp, birden er şey yahşı olacağını beklemeñiz. Elbette, "usullarnı" qullanmağa kerek. Amma dostane, sıcaq davranış tarzı olmasa, bu usullar netice bermezler. Böyle davranış tarzı muvafaqiyetniñ esas şartıdır. Eger siziñ iştiragiñiz balanıñ derslerinde yardım etmese ve daa da ziyadesi bala siziñ yardımıñıznı red etse, toqtañız ve balañıznen nasıl tarzda qonuşqanıñıznı diñleñiz. Elbette, siz oğluñız, ya da qızıñızdan "kerek" olğan işni yapsıñlar dep israr etken, talap etken vaziyetler ola ve bu al ekiñizniñ de keyfini boza bile. Vaqıtı kelgende "dümenni yollamaq", yani bala yapabilecek işni yapmayıp, oña özüne yaptırmaq. Yavaş-yavaş, amma israrnen balanıñ şahsiy işleri içün mesüliyetlikni ve işlerni özüñizden alıp, balağa teslim etiñiz. Balañızğa öz areketleriniñ, ya da areketsizliginiñ menfiy neticelerinen qarşılaşmağa imkân beriñiz. Tek o zaman evlâdıñız ösip yetecek ve "añlı" olacaq.

Söz diñlememekniñ – непослушания

Dümenni yollamaq – отпустить руль

İsrarnen – настойчиво

Añlı – сознательный

Dörtünci ders. Balanı nasıl diñlemek.

Bala qıyınlıqlarınıñ sebebi çoqusı allarda onıñ duyğularında saqlıdır. Böyle alda ameliy areketlernen, yani köstermek, ögretmek, yönlendirmeknen balağa yardım etip olamazsıñız. Böyle vaziyette eñ yahşısı… onı diñlemektir. Amma biz alışqanımız kibi diñlemek degil, başqaca.

Ruhiyatçılar yañı diñleme usulını – "yardım etken diñleme" usulını tapıp, onı tafsilâtlı tasvir ettiler. Bu usulnı daa "aktiv diñleme" usulı dep adlandıralar.

Birinciden, eger siz balanı diñlemege isteseñiz, mıtlaqqa, onıñ yüzüne baqıp, diñleñiz. Siziñ ve onıñ közleri aynı seviyede olması pek müimdir. Eger bala kiçik ise, onıñ yanına oturıñız, onı elleriñizge alıñız, ya da tizleriñizge oturtıñız; balanı biraz özüñizge çekmege, yanına barmağa, ya da öz kürsüñizni oña yaqınca tartmağa mümkün.

Ekinciden, eger siz laf etken bala keyfsiz, ya da kederli olsa, oña sualler bermege kerekmey. Siziñ cevaplarıñız tasdıqlama şeklinde olsalar, daa da yahşı olur.

Meselâ:

OĞUL (ğamlı çıraynen): Timurnen başqa oynamaycam!

ANA-BABA: Seniñ oña canıñ ağırdı.

Bular ise yañlış sualler:

— Ya ne oldı?

— Seniñ oña canıñ ağırdımı?

Ana-babalar tarafından aytılğan birinci ibare ana-babalar oğlunıñ "emotsional dalğasına" azır olğanlarını, onıñ kederini eşitkenini ve qabul etkenini köstere; ekinci ibare aytılğanda ise bala ana-babası onen olmağanını, tek tış bir iştirakçi olaraq "vaqialarnen" meraqlanğanını, olar aqqında sorağanını tüşüne bilir.

Üçünciden, subette "nefes almaq" pek müim. Siziñ er bir ibareñizden soñ indemeyip oturmaq pek yahşı olur. Bu vaqıt balañızğa ait olğanını unutmañız; onı öz fikirleriñiz ve nasiatlarıñıznen toldurmañız. Toqtama balağa öz raatsızlığını añlamağa ve, aynı vaqıtta, siz yanında olğanını daa da yahşı duymağa yardım ete.

Devamı olacaq…

Yardım etken diñleme – помогающее слушание

Aktiv diñleme – активное слушание

Emotsional dalğa  – эмоциональная волна

Nefes almaq – держать паузу.

 

Madina Marzoeva, ekim

 

Qırım Junior ile oynañız ve ögreniñiz!

Saytta soñki yañartuvlar

Saytımızdaki soñki yañartuvlarğa yazılıñız ve bütün yañılıqlardan haberdar oluñız.

Yardım